Darbe, Batı’nın Çin’e gözdağı mı?

Gambiya, Burkina Faso, Mali ve son olarak Gine. Batı Afrika’da son yıllarda peş peşe çok sayıda darbe ve darbe girişimi yaşanıyor. Fransa’nın nüfuz alanı olan bölgedeki darbeler zincirinin yeni halkası olan 12,5 milyon nüfuslu Gine’de 83 yaşındaki Cumhurbaşkanı Alpha Conde, Pazar günü ordu içindeki Özel Kuvvetler Birliği’nin (GPS) müdahalesiyle görevden alındı. 2010’dan beri devlet başkanlığı koltuğunda oturan ve görev süresini uzatan Conde, gözaltına alınırken nerede bulunduğu belirsizliğini koruyor.

Fransız Lejyoner Ordusunda da görev yapan Mamady Doumbouya’nin liderliğinde gerçekleşen darbeye bölgede ekonomik ve siyasi çıkarları olan yabancı güçler anında tepki gösterdi. Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği, Avrupa Birliği, ABD ve Fransa darbeyi kınadı, Conde’nin derhal serbest bırakılmasını ve Anayasa’ya uyulması çağrısında bulundu.

SİCİLİ DE KARANLIK

Darbeyi gerçekleştiren 41 yaşındaki Özel Kuvvetler Birliğinin Lideri Mamady Doumbouya’nın sicili de karanlık. Gine ordusu içinde özel bir birlik olan GPS, devlet başkanı ile doğrudan bağlantılı. Lideri Doumbouya, Fransa ve İsrail’de askeri eğitim aldı. Fransız Lejyoner Ordusunda görev yaparken Afganistan, Fil Dişi Sahilleri, Cubiti, Orta Afrika Cumhuriyeti’nde bulundu. Ayrıca İsrail, Kıbrıs ve İngiltere’de özel kişileri koruma görevlerinde bulundu. 2018’de Devlet Başkanı Conde’nin özel isteği üzerine Doumbouya GPS’yi kurmuştu.

Doumbouya darbe sonrasındaki konuşmasında, “Bu bir darbe değil. Sadece insanların temel insan ihtiyaçlarının karşılanabileceği bir ortamda yaşamak isteme konusundaki meşru özlemini yansıtıyor” sözleriyle darbeyi meşrulaştırmaya çalışsa da devlet başkanı ile ordu arasındaki gerilimin arka planında, yakın zamanda askerlerin maaşlarında kesinti yapılması yönündeki bir teklifin olduğu ileri sürülüyor.

DARBEYE GİDEN YOL

Darbenin gerçekleşmesinde derinleşen ekonomik sorunların gölgesinde Conde’nin kendisini ömür boyu iktidarda tutacak hamlelerde bulunmasının büyük etkisi olduğu belirtiliyor. 1958’deki bağımsızlıktan sonra ilk olarak 2010’da yapılan seçimle göreve gelen Conde, Anayasa gereğince en fazla iki dönem devlet başkanlığı koltuğunda oturma şartını 2019’da üç döneme çıkardı. Referandumla Conde’ye her biri 6 yıl olmak üzere iki dönem daha devlet başkanlığı koltuğunda kalmanın önü açıldı. Ömür boyu ülkenin başında bulunmayı planlayan Conde’ye itiraz eden muhalefet sert şekilde bastırıldı. Geçen yıl yapılan devlet başkanlığı seçimlerini de kazandığını ilan eden Conde’ye karşı muhalefet günlerce sokaklara çıkmıştı. Conde, tüm tepkilere rağmen 18 Ekim 2020’de yüzde 59,49 oyla 3’üncü kez cumhurbaşkanı seçildi.

GİNE NEDEN ÖNEMLİ?

Gine birçok Afrika ülkesi gibi doğal kaynakları bakımından zengin bir ülke. Ancak halkın büyük bir bölümü yoksul. Ülke önemli ölçüde altın, bakır, boksit, altın, elmas, demir, petrol, fosfat, uranyum ve manganez rezervlerine sahip. Dünya boksit rezervinin 3’te biri Gine’de. Ancak bu madenlerin tamamına yakını Amerikan, Fransız, İngiliz emperyalistleri tarafından sömürülüyor. 1958’e kadar Fransa’nın sömürgesi olan ülkede, bağımsızlıktan sonra da hep sömürgeciler ülkenin yer altı kaynaklarına el koydular. Bunun için de iş birlikçilerini iktidarda tutmak adına yoğun bir çaba harcadılar. Birleşmiş Milletler’in verilerine göre 2 Gineli’den biri günde bir eurodan daha az bir gelirle yoksulluk sınırının altında yaşıyor.

Gine’nin Batı Afrika’da ve küresel ekonomideki yeri nüfusuyla ve coğrafyasıyla ters orantılı. Önemli bir alüminyum kaynağı olan dünyanın en büyük boksit tedarikçilerinden biri olması nedeniyle buradaki herhangi bir kesinti emtia fiyatlarını ciddi şekilde etkileme potansiyeline sahip.

ÇİN İÇİN MADEN DEPOSU

Demir ve alüminyum cevheri açısından zengin olan Gine, Çin açısından oldukça önemli. Gine, dünyanın fabrikası olan Çin’e endüstriyel malzeme tedarik etmede hayati bir rol oynuyor. Çin bu ülkeden el ettikleriyle Avustralya’dan ithal edilen cevhere olan bağımlılığını azaltmayı amaçlıyordu. Çin’in ithal ettiği boksitin önemli kesimi bu ülkeden. Boksit, iPhone’lardan uçaklara, arabalardan mobilyalara kadar uzanan modern ürünler listesinde kullanılan, dünyanın en çok ihtiyaç duyulan demir dışı metali olan alüminyumun hammaddesidir. Darbeyle giden yönetimle iyi ilişkiler içinde olan Pekin yönetimi, bu ilişkilerin kesintiye uğramasından endişeli.

Sahra Altı ve Batı Afrika’daki radikal İslamcı köktendinciliğin yükselişi nüfusunun yüzde 80’ine yakınının Müslüman olduğu ülkeyi yeni bir krize sürükleyebilir.