Boğaziçili bilim insanlarından “edebi” makine çevirisi

Boğaziçi Üniversitesinden bilim insanları edebî metinlerde çevirmenin üslubunu koruyacak yeni bir makine çeviri algoritması için çalışmalarına başladı. Bunun Türkiye’de bir ilk olduğunu söyleyen Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim Bölümü Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Mehmet Şahin, çeviri dünyası için heyecan verici bir projeye adım attıkları görüşünde.

İSTANBUL (İGFA)- Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilimi Bölümü Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Mehmet Şahin ve aynı bölümden Dr. Öğr. Üyesi Ena Hodjik, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Tunga Güngör ile çeviribilimci Dr. Sabri Gürses’in desteğiyle edebî metinlerde istenilen çevirmenin üslubunu yansıtacak yeni bir makine çeviri algoritması geliştirmek için çalışıyor. Bu kapsamda TÜBİTAK Araştırma Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) 1001 Programı tarafından desteklenen projeyle Nihal Yeğinobalı, Kemal Tahir, Ahmet Cemal, Nihal Yalaza Taluy gibi artık hayatta olmayan, önemli bazı edebiyat çevirmenlerimizin çevirileri inceleniyor. 

Projede çeviribilim, bilgisayar bilimleri ve bilişsel bilimler alanlarından lisans ve lisansüstü düzeyde öğrenciler de görev alıyor. Doç. Dr. Mehmet Şahin bunun Türkiye’de öncü bir araştırma olduğunu belirterek, “Makine çevirisinin sınırlarını zorlamak istiyoruz. Bu teknoloji 2016’dan beri büyük gelişme gösterdi ve kalitenin de gittikçe yükseldiğini görüyoruz. Bir zamanlar tabiri caizse dalga geçilen çeviriler şaşırtıcı sonuçlar veriyor. Bu durum çevirmenlerin de bakış açısını değiştirdi ve artık birçok çevirmen, makine çevirisinden de faydalanıyor.

Ancak bu teknik metinlerin çevirilerinde daha geçerli. Öte yandan son 5-6 yıldır makine çevirisi özellikle Avrupa’da sadece teknik alanlarla sınırlı kalmayarak yavaş yavaş edebî çevirilerde de test edilmeye başlandı. Türkiye’de bu alanda bir çalışma yoktu ve biz de bunun bir adım daha ötesine geçmek istedik” dedi. 

“ÇEVİRMENİN ÜSLUBUNU KORUYAN BİR ALGORİTMA GELİŞTİRMEK İÇİN ÇALIŞMALARA BAŞLADIK”

Kasım ayında TÜBİTAK 1001 ARDEB Programı’nın da desteğiyle edebî metinlerde çevirmenin üslubunu koruyacak bir makine çevirisi modeli için 32 ay sürecek çalışmalara başladık. Geleneksel olarak bakıldığında çevirmenin, kaynak metnin yazarının üslubunu koruması beklenir. Ancak bazı araştırmalar bunun tam olarak geçerli olmadığını ve çevirmenlerin de aslında kendilerine has anlatım özelliklerinin olduğunu gösteriyor.

Biz de buradan yola çıkarak şu an hayatta olmayan çevirmenlerin eserlerine odaklanmaya karar verdik. Bu projemizde önemli bazı edebiyat çevirmenlerimizin üsluplarını yansıtacak bir makine çeviri algoritması geliştirmeyi hedefliyoruz. Şu an bu çevirmenlerin metinlerini çeviribilim ve bütünce dilbilim yaklaşımlarıyla inceliyor, üslup özelliklerini ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. Çünkü makine çeviri algoritmasını ortaya koyabilmek için onun üslubunu nitel ve nicel yönlerden anlatabiliyor olmamız gerekiyor. Makine metni Türkçeye aktardığında edebiyat çevirmeninin anlatım özelliklerini ne oranda yansıttığını ölçebilmeyiz. Bu, Türkiye’de öncü bir çalışma olacak ve umarım hedefimize ulaşırız” dedi.